Нацыянальны парк Нарчанскі

Экскурсіі і туры Нарачанскага краю:

Нарачанскі край любы сэрцу кожнага беларуса, нават калі ён не нарадзіўся ў гэтых краях. Яго называюць краем паэтаў і ваяроў, рамантыкаў і чыстых душой людзей. У гэты край ўлюбляешся з першага погляду і на ўсё жыццё.
Дзясяткі тысяч турыстаў і экскурсантаў штогод атрымліваюць асалоду ад навакольных краявідаў Нарачанскага краю, адпачываюць у яго здраўніцах і палатках, карыстаюцца дарамі прыроды, блукаюць па экалагічных сцежках, дыхаюць гаючым паветрам.
Для карпаратыўных груп арганізуюцца экскурсійныя паездкі з наведваннем нацыянальнага парку Нарачанскі, падрабязная праграма экскурсій прадстаўлена ў адпаведным раздзеле.

• Экскурсія Блакітныя каралі Нарачанскага краю
• Экскурсія Этнакультурны комплекс Наносы-Наваселле
• Экскурсія Гісторыя і традыцыі: Аптэкарскі сад і вінзавод у Ілава
• Экскурсія Вандраванне ў прыроду (Заказнік Блакітныя азёры)

Агульная інфармацыя

Дзяржаўная прыродаахоўная ўстанова нацыянальны парк Нарачанскі размешчана ў паўночна-заходняй частцы Мінскай вобласці на тэрыторыі Мядзельскага (96,0%) і часткова Вілейскага раёнаў (2,0%), на тэрыторыі Пастаўскага раёна Віцебскай вобласці (1,7%) і на тэрыторыі Смаргонскага раёна Гродзенскай вобласці (0,3%). Працягласць нацыянальнага парку з поўначы на поўдзень - 34 км, з захаду на ўсход - 59 км. Адміністрацыя знаходзіцца ў курортным пасёлку Нарач Мядзельскага раёна Мінскай вобласці.

Агульная плошча нацыянальнага парку Нарачанскі складае 97,3 тыс. га, з іх плошчу зямель (у асноўным, лясы і вадаёмы), перададзеных у склад нацыянальнага парку складае 66,8 тыс. га, або 68,7%. Астатнія землі ў межах нацыянальнага парку (31,3%) знаходзяцца ў падпарадкаванні іншых землеўладальнікаў і землекарыстальнікаў. Асноўнымі землекарыстальнікамі гэтай катэгорыі зямель з'яўляюцца сельскагаспадарчыя і іншыя арганізацыі. Практычна, тэрыторыя нацыянальнага парку займае 60% тэрыторыі Мядзельскага раёна.

У сувязі з тым, што тэрыторыя нацыянальнага парку ставiцца да асабліва ахоўных прыродных тэрыторый, дзе гаспадарчая дзейнасць абмежаваная або забароненая цалкам (запаведная зона), для вырашэння прыродаахоўных і сацыяльнаэканамічных задач за межамі нацыянальнага парку створана эксперыментальная леспаляўнічая гаспадарка «Мядзель» агульнай плошчай 52 тыс. га, якая з'яўляецца структурным падраздзяленнем ДПУ Нацыянальны парк «Нарачанскі». Такім чынам, плошча зямель парку сумесна з ЭЛОХ «Мядзель» складае 117,8 тыс. га.

Прырода Нацыянальнага парку Нарачанскі

Клімат Нарачанскага рэгіёну фарміруецца пад уздзеяннем паветраных мас Атлантычнага акіяна і носіць рысы умерана-кантынентальнага. Па iнфармацыi Рэспубліканскага гідраметэаралагічнага цэнтра сярэдняя шматгадовая тэмпература паветра складае тут +5,3° З з абсалютным максімумам +33° З і абсалютным мінімумам - 34° С. Адносная вільготнасць паветра вагаецца на працягу года ад 71 да 89%. За год выпадае 650-680 мм ападкаў, 67% з якіх прыпадае на цёплы час года (красавік-кастрычнік).

Тэрыторыя нацыянальнага парку Нарачанскі мае досыць складаную ландшафтную структуру. У яго межах, як і на тэрыторыі Паазер'я ў цэлым, пераважаюць узгорыста-марэнна-азёрныя ландшафты, якія характарызуюцца высокай ступенню засваення. Натуральная расліннасць захавалася пераважна па вяршынях пагоркаў і па днiшчам катлавін. Невялікімі контурамі ў паўночна-заходняй, паўночнай і на цэнтральнай частках нацыянальнага парку распаўсюджаны ўнікальныя для тэрыторыі рэспублікі камава-марэнна-азёрныя ландшафты, рэльеф якіх уяўляе сабой спалучэнне камавых, марэнных, радзей – азонавых пагоркаў і град з азёрамі, катлавінамі, лажбiнамi. Найбольш каштоўны і маляўнічы ўчастак такіх ландшафтаў размешчаны ў Свенцянской градзе – прыродны комплекс Блакітныя азёры. Значную каштоўнасць з пазіцый захавання ландшафтнай разнастайнасці Нарачанскага краю ўяўляюць нешматлікія азёрна-балотныя комплексы (лесабалотны масіў, навокал возера Дзягiлi) і даліны малых рэк – Нарач і Малінаўка.
Гідраграфічная сетка нацыянальнага парку Нарачанскі прадстаўлена шматлікімі азёрамі, малымі рэкамі і гiдрамелiаратыўнымi каналамі. Асаблівую каштоўнасць уяўляюць азёры парку, якія аб'ядноўваюцца ў некалькі азёрных груп.

Раслінны і жывёльны свет Нацыянальнага парку Нарачанскі

Расліннае покрыва займае звыш 50 тыс. га плошчы нацыянальнага парку. Тыповыя сасновыя лясы з ядлоўцам і рабінай у падлеску і з багаццем верасу, бруснiчнiку, лішайнікаў і імхоў. Распаўсюджаныя таксама бярозавыя і бярозава-асінавыя лясы, яловыя масівы і альшанiкi. У флоры рэгіёну сустракаюцца разнастайныя віды імхоў, лішайнікаў, багавіння, грыбоў і налічваецца каля 900 відаў вышэйшых раслін. Спіс рэдкіх і знікаючых відаў, занесеных у Чырвоную кнігу, складае каля 30 відаў.

На тэрыторыі нацыянальнага парку знаходзіцца шэраг каштоўных з фаўністычнага пункту гледжання прыродных аб'ектаў. Да іх ставяцца ўрочышча: Блакітныя азёры, Чарамшыца, Пасынкі, Рудакова.
Раён возера Нарач адрозніваецца разнастайнай фаунай. На тэрыторыі нацыянальнага парку жыве не менш 243 відаў наземных пазваночных жывёл: 10 відаў амфібій; 5 відаў рэптылій; не менш за 179 відаў гняздуюць і каля 40 відаў пералётных, якія зімуюць, залётных птушак; 49 відаў млекакормячых.

З арнiтакомплексаў рэгіёну найбольш багаты – лясны, да якога адносіцца 95 відаў птушак. Сярод іх такія віды паўночна-тайговага комплексу, як рабчык, касматы сыч, арэхаўка і інш. Дастаткова поўна прадстаўлены водны арнiтакомплек, які ўключае 35 відаў. Птушкі адкрытых прастораў прадстаўлены 32 відамі, верхавых балот – ўключаюць 3 рэдкіх вiда (белая курапатка, вялікі кулён, шэры соракапут).
Лясныя масівы нарачанскага краю з'яўляюцца зімовымі месцамi пражывання капытных і не ў стане забяспечыць існаванне колькі-небудзь буйных папуляцый лася, дзіка, казулі на працягу круглага года.

У iхцiафауне рэк і азёр рэгіёну адзначана 32 віда рыб, у тым ліку ручаёвая фарэль, галавень, гольян, быстранка, галец, колюшка, рапушка, нелядзь, сіг, язь і інш. На разгляданай тэрыторыі вылучаныя ўчасткі, якія ўяўляюць сабой асаблівую фаунiстычную каштоўнасць: раён заказніка Чарамшыца, на тэрыторыі якога жыве барсук, гагара, вялікі бугай, гогаль, савук і інш.; раён воз. Дзягiлi (белая курапатка, шэры журавель, скапа, гадзюка і інш.); лясны масіў паміж воз. Швакшты і заказнікам Блакітныя азёры (барсук, гогаль, савук, чорны бусел, пугач і інш.)

Азёры і рэкі Нацыянальнага парку Нарачанскі

Гідраграфічная сетка нацыянальнага парку Нарачанскі прадстаўлена шматлікімі азёрамі, малымі рэкамі і гiдрамелiаратыўнымi каналамі. Асаблівую каштоўнасць уяўляюць азёры парку, якія аб'ядноўваюцца ў некалькі азёрных груп:

• Нарачанская група ўключае ў сябе звязаныя паміж сабой азёры Баторына, Мястра, Нарач і Белае;
• Мядзельская група ўключае ў сябе шэраг сярэдніх і невялікіх глыбокіх вадаёмаў. Самае буйное і глыбокае ў яе складзе – возера Мядзел, найбольш глыбокія азёры Волчыно і Рудакова, сярэднеглыбокiя азёры Латвiны, Ходас і Расохі і плыткія Кузьмічы;
• Швакшцiнская група ўключае азёры Вялікія і Малыя Швакшты і воз. Белагаловае. Значнае па плошчы, але плыткае і слабапраточнае возера. В. Швакшты карыстаецца папулярнасцю ў турыстаў і рыбаловаў-аматараў. На яго беразе абсталявана некалькі турысцкіх стаянак;
• Болдукская група азёр размешчана на тэрыторыі былога заказніка Блакітныя азёры. Яна ўключае азёры Балдук, Глубля, Глубелька, Ячменец, Iмшарэц, Мёртвае. Найбольш буйное з іх – возера Балдук (плошча 0,78 км2, максімальная глыбіня 39,7 м). Азёры адрозніваюцца глыбокімі катлавінамі, чыстай вадой і адсутнасцю выяўленых экалагічных парушэнняў;
• Свірская група ўключае буйныя плыткія азёры Свір, Вiшнеўскае і шэраг больш дробных азёр – Свiрнiшча, Глухое, Тушча і інш. Найбольш нізкая якасць вады адзначана ў азёрах Свір і Слабодскае, значна чысцей вада ў воз. Вiшнеўскае.

Асаблівае месца сярод водных аб'ектаў займае найбуйнейшае ў Беларусі возера Нарач, якое атрымала ў народзе назву «Беларускае мора», - найбольш буйное у Рэспубліцы. Размешчана ў Мядзельскім раёне, у басейне ракі Нарач. Яно з'яўляецца самым вялікім натуральным вадаёмам ў Беларусі. Яго плошча складае 79,6 кв. км, максімальная глыбіня – 24,8 м. Знаходзіцца на вышыні 165 м над узроўнем мора. Возера налічвае больш за 20 відаў рыб. У мэтах захавання багацця возера прадугледжаны комплекс ахоўных мерапрыемстваў – вакол возера выдзелена водаахоўная зона з асаблівым рэжымам выкарыстання прыродных рэсурсаў.
Нарач уражвае велічынёй сваіх водных прастораў, якія займаюць усю бачную да самага гарызонта прастору. Калі глядзець на возера зверху, з самалёта, то кідаецца ў вочы яго круглявая форма і асіметрычны будынак катлавіны, якая складаецца з двух плес - Малога і Вялікага. На шэра-блакітным паверхні возера яркай зялёнай кропляй вылучаецца адзіны даўгаваты астравок.

Возера Нарач займае ў Беларусі першае месца па чысціні і празрыстасці вады. Дно, высланае пяском, галькай, валунамі, праглядаецца да глыбіні 7 і нават 9 м. Празрыстасць вады, праз якую пранікаюць сонечныя прамяні, спрыяе развіццю водных раслін. Яны распаўсюджваюцца да глыбіні 7-8 м, утвараючы на паверхні густыя падводныя лугі.

Гісторыя Нацыянальнага парку Нарачанскі

Маляўнічыя берагі Нарачы здаўна прыцягвалі да сябе людзей, якія аддаюць перавагу спакойнаму адпачынку ў звыклых кліматычных умовах гарачым курортам поўдня. Багацце разнастайнай дзічыны, багатая рыбалка дазвалялі, як кажуць, адвесці душу і паляўнічым і рыбакам. Яны і пачалі першымі асвойваць Нарач. Найстаражытныя археалагічныя помнікі Нарачанскага краю адносяцца да мезаліту (сярэдняга каменнага веку) і датуюцца VII—VI тысячагоддзямi да н. э.
У час уваходжання Заходняй Беларусі ў склад Польшчы ў пачатку ХХ стагоддзя было пабудавана некалькі прыватных віл, рэстаранаў, яхт-клубаў, прыстань для парусных лодак. Неўзабаве пасля вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў на берагах Нарачанскіх азёр пачалі з'яўляцца першыя намётавыя мястэчкі.

Першае абследаванне Нарачанскага краю на прадмет прыдатнасці яго для будаўніцтва лячэбна-кліматычнай станцыі і бальнеялагічнага курорта праводзілася ў 1946 годзе. У канцы 50-х гадоў мінулага стагоддзя тут пачалося параўнальна спарадкаванае будаўніцтва устаноў для адпачынку і лячэння. У сакавіку 1963 года пачаў функцыянаваць санаторый Нарач. У 70-е - 80-е гг. адбывалася інтэнсіўнае асваенне ўзбярэжжа возера Нарач. За гэты час былі пабудаваны і прынялі адпачывальнікаў: санаторый Сосны (1976), кемпiнг Нарач (1978), гасцiнiца Нарач (1982), пансіянат Будаўнік (1986), санаторый Спадарожнік (1987), санаторый Белая Русь (1988), санаторый Журавушка (1989). Пасля завяршэння будаўніцтва санаторыя Прыазёрны (1992) змяшчальнасць здраўніц курортнай зоны дасягнула 4 тыс. чалавек у зімовы перыяд і каля 6 тыс. чалавек летам.

Да канца 80-х гадоў на тэрыторыі Нарачанскага краю сфарміравалася адзіная ў Рэспубліцы Беларусь курортная зона з адпаведнай інфраструктурай. Аднак ведамасная прыналежнасць аб'ектаў турызму, адпачынку і лячэння не дазваляла вырашаць прыродаахоўныя задачы, якія ўзнікаюць на гэтай тэрыторыі.
Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 28 ліпеня 1999 г. № 447 быў створаны Нацыянальны парк Нарачанскі у мэтах захавання унікальных прыродных комплексаў, больш поўнага і эфектыўнага выкарыстання рэкрэацыйных магчымасцяў прыродных рэсурсаў Мядзельскага раёна і сумежных з ім тэрыторый.

Функцыянальныя зоны і структура Нацыянальнага парку

Для захавання статусу прыродаахоўнай тэрыторыі ў нацыянальным парку Нарачанскі ўстаноўлены функцыянальныя зоны з адпаведным рэжымам:

• Запаведная зона (8,4% ад агульнай плошчы парку).
  Тут забараняюцца ўсе віды дзейнасці, акрамя навуковых даследаванняў і ахоўных мерапрыемстваў. Да запаведнай зоны ставіцца асноўная частка прыроднага комплексу Блакітныя азёры, большая частка балотнага масіва Чарамшыца, 350 га цэнтральнай частцы Нарачанска-Сырмежскага ляснога масіва, участак балота «Дзягiлi», востраў на возеры Нарач.


• Зона рэгуляванага выкарыстання (57,6% плошчы парку).
  На спецыяльна выдзеленых участках дапускаецца касьба, выпас жывёлы, збор грыбоў і ягад, аматарская лоўля рыбы і іншыя віды прыродакарыстання для патрэб нацыянальнага парка і насельніцтва, якое пражывае на яго тэрыторыі, таксама лесавастанаўленчыя працы, арганізаваны турызм і экскурсіі і іншыя віды дзейнасці, якія не супярэчаць мэтаваму прызначэнню зоны.


• Рэкрэацыйная зона (1,2% плошчы парку).
  Яна прызначана для размяшчэння аб'ектаў і збудаванняў санаторна-курортнага лячэння, турызму і адпачынку насельніцтва,, а таксама для правядзення культурна-масавых і аздараўленчых мерапрыемстваў.
  У межах нацыянальнага парку ў гэтую зону ўключаны цэлы год і сезонныя лячэбна-аздараўленчыя і турысцкія ўстановы, рэкрэацыйныя ўгоддзі: пляжы, лясы, паркі, паляны, узлескі — месца, дзе канцэнтруецца вялікая колькасць адпачывальнікаў.


• Гаспадарчая зона (32,8% плошчы парку).
  Гэтая гаспадарчая зона выдзелена для размяшчэння і эксплуатацыі будынкаў і збудаванняў, ажыццяўлення прамыслова-гаспадарчай, гандлёва-эканамічнай, турысцкай, сельскагаспадарчай і іншай дзейнасці, якая не супярэчыць мэтам і задачам нацыянальнага парку.
  

Карысныя спасылкі

Нарматыўна-прававая база:

• Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 28 ліпеня 1999 г. №447 «Аб стварэнні Нацыянальнага парку «Нарачанскі»
• Апісанне межаў Нацыянальнага парку «Нарачанскі»